نووسینی دەقی ئەکادیمی پێویستی بە شارەزایی و ڕاهێنان هەیە. ئەم جۆرە نووسینە تایبەتمەندیی خۆی هەیە کە لە جۆرەکانی تری نووسین جیای دەکاتەوە.
لێرەدا چەند خاڵێکی گرنگ و دوو نموونە پێشکەش دەکەین:
دەقی ئەکادیمی پێویستە پێکهاتەیەکی ڕوون و ڕێکخراوی هەبێت. بەگشتی لەم بەشانە پێک دێت:
لە توێژینەوەیەک لەسەر کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر کشتوکاڵ، دەکرێت بەم شێوەیە دابەش بکرێت:
پێشەکی: پێناسەی کێشەکە و گرنگیی بابەتەکە
بەشی یەکەم: پێشینەی لێکۆڵینەوە لەم بوارەدا
بەشی دووەم: شیکردنەوەی دۆخی ئێستا
بەشی سێیەم: پێشبینی و چارەسەرەکان
ئەنجام: کۆکردنەوەی خاڵە سەرەکییەکان و پێشنیارەکان
دەقی ئەکادیمی پێویستە بە زمانێکی فەرمی و وردبین بنووسرێت. واتە:
– بەکارهێنانی وشەی دروست و زانستی
– دووری لە زمانی ڕۆژانە و گوزارشتی سۆزداری
– بەکارهێنانی ڕستەی تەواو و دروست لە ڕووی ڕێزمانەوە
“کەشوهەوا زۆر خراپ بووە و وای کردووە جووتیارەکان نەتوانن بەروبوومی باش بەرهەم بهێنن.”
“گۆڕانکارییە کەشوهەواییەکان کاریگەرییەکی نەرێنییان لەسەر بەرهەمهێنانی کشتوکاڵی هەبووە، کە بووەتە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەم بە ڕێژەی ٢٠٪ لە ساڵی ڕابردوودا.”
لە دەقی ئەکادیمیدا، پێویستە هەموو زانیارییەک و بۆچوونێک بە بەڵگە و سەرچاوەی باوەڕپێکراو، پشتگیری بکرێت.
نموونە: “بەپێی توێژینەوەی (ناوی توێژەر، ساڵ)، بەرزبوونەوەی پلەی گەرما بە ڕێژەی ١.٥ پلەی سەدی دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەمی گەنم بە ڕێژەی ١٠٪ لە ناوچە کەمئاوەکاندا.”
٤. شیکردنەوە و هەڵسەنگاندنی قووڵ:
دەقی ئەکادیمی تەنها پێشکەشکردنی زانیاری نییە، بەڵکوو پێویستە شیکردنەوە و هەڵسەنگاندنی قووڵی تێدا بێت.
نموونە: “ئەگەرچی گۆڕانی کەشوهەوا کاریگەریی نەرێنیی لەسەر بەرهەمی کشتوکاڵی هەیە، بەڵام دەکرێت بە بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیای نوێ وەک سیستەمی ئاودێریی دڵۆپاندن و بەکارهێنانی جۆری بەرهەمی گونجاو لەگەڵ کەشوهەوای نوێ، کاریگەرییە نەرێنییەکان کەم بکرێنەوە.”
پێکهاتەی دەقی ئەکادیمی لەسەر “کاریگەریی تەکنۆلۆژیا لەسەر فێربوونی زمانی دووەم”:
پێشەکی: پێناسەی بابەتەکە و گرنگیی لێکۆڵینەوە لەم بوارەدا
بەشی یەکەم: پێشینەی توێژینەوە لە بواری فێربوونی زمانی دووەم
بەشی دووەم: شیکردنەوەی ئامرازە تەکنۆلۆژییەکانی فێربوونی زمان
بەشی سێیەم: کاریگەرییە ئەرێنی و نەرێنییەکانی تەکنۆلۆژیا لەسەر فێربوونی زمان
ئەنجام: کۆکردنەوەی خاڵە سەرەکییەکان و پێشنیارەکان بۆ بەکارهێنانی کاریگەریی تەکنۆلۆژیا
“ئەپەکانی فێربوونی زمان زۆر باشن و خەڵک حەزیان لێیە.”
“بەرنامە مۆبایلییەکانی فێربوونی زمان بەشێوەیەکی بەرچاو بەکار دەهێنرێن، بەپێی ئامارەکان ڕێژەی بەکارهێنەرانی ئەم جۆرە بەرنامانە لە ساڵی ٢٠٢٣دا بە ٣٠٪ زیادی کردووە.”
“بەپێی لێکۆڵینەوەی (د. سارا سۆران، ٢٠٢٢)، ئەو قوتابییانەی کە بەردەوام ئەپی فێربوونی زمان بەکار دەهێنن، بە ڕێژەی ٢٥٪ خێراتر وشەی نوێ فێر دەبن بە بەراورد لەگەڵ ئەوانەی تەنیا ڕێگە کلاسیکییەکان بەکار دەهێنن.”
٤. شیکردنەوە و هەڵسەنگاندنی قووڵ:
“سەرەڕای ئەوەی کە تەکنۆلۆژیا دەرفەتی زۆری بۆ فێربوونی زمان ڕەخساندووە، بەڵام گرنگە ئاگاداری لاوازبوونی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و کەمبوونەوەی پراکتیکی ڕاستەوخۆی زمان بین. بۆیە، پێشنیار دەکرێت سیستەمێکی تێکەڵاو (blended learning) پەیڕەو بکرێت کە تێیدا تەکنۆلۆژیا و شێوازە کلاسیکییەکانی فێرکردن پێکەوە بەکار بهێنرێن.”
١. پێکهاتەی ڕوون: لەم نموونەیەدا، بابەتەکە بە شێوەیەکی لۆژیکی بۆ چەند بەشێک دابەش کراوە. هەر بەشێک لایەنێکی دیاریکراوی بابەتەکە دەخاتە ڕوو، لە پێشینەی توێژینەوەوە تا شیکردنەوەی دۆخی ئێستا و دواجار، ئەنجام و پێشنیارەکان.
٢. زمانی فەرمی و وردبینی: لە نموونەکەدا، زمانێکی زانستی و وردبین بەکار هاتووە. وشە و دەستەواژەی تایبەت بە بوارەکە بەکار هێنراون، وەک “بەرنامە مۆبایلی” و “ڕێژەی بەکارهێنەران”. هەروەها بۆ پشتگیریکردنی زانیارییەکان، ژمارە و ئامار بەکار هاتوون.
٣. بەڵگەهێنانەوە و سەرچاوە: لێرەدا، ئاماژە بە توێژینەوەیەکی دیاریکراو کراوە بە ناوی توێژەر و ساڵی بڵاوکردنەوە. ئەمە متمانە بە دەقەکە دەبەخشێت و نیشانی دەدات کە زانیارییەکان لەسەر بنەمای توێژینەوەی زانستین.
٤. شیکردنەوە و هەڵسەنگاندنی قووڵ: لە کۆتاییدا، نووسەر تەنیا زانیاری پێشکەش ناکات، بەڵکوو هەڵسەنگاندنی خۆی دەخاتە ڕوو. لایەنە ئەرێنی و نەرێنییەکان باس دەکات و پێشنیاری چارەسەرێک دەکات (سیستەمی تێکەڵاو) بۆ باشترکردنی پرۆسەی فێربوونی زمان.
ئەم جۆرە نووسینە ئەکادیمییە دەبێتە هۆی ئەوەی کە خوێنەر زانیاریی وردی دەست بکەوێت، بتوانێت متمانە بە سەرچاوەکان بکات و تێگەیشتنێکی قووڵتری لە بابەتەکە هەبێت.
١. کاتی بەکارهێنانی سەرچاوەکان:
– کاتێک زانیارییەک یان ئامارێک دەخەیتە ڕوو کە خۆت سەرچاوەکەی نیت.
– کاتێک بیرۆکە یان تیۆرییەکی کەسێکی تر باس دەکەیت.
– کاتێک ڕاستەوخۆ وتەیەک لە کەسێک یان سەرچاوەیەک دەگوازیتەوە.
– کاتێک ئاماژە بە توێژینەوەیەک یان ئەنجامی لێکۆڵینەوەیەک دەکەیت.
٢. شوێنی بەکارهێنانی سەرچاوەکان:
– لەناو دەقەکەدا: کاتێک باسی زانیارییەک دەکەیت، دەبێت ڕاستەوخۆ لە کۆتاییی ڕستەکەدا ئاماژە بە سەرچاوەکە بکەیت.
– لە پەراوێزدا: هەندێک جار دەکرێت زانیاریی زیاتر لەسەر سەرچاوەکە لە پەراوێزی لاپەڕەکەدا بنووسرێت.
– لە لیستی سەرچاوەکاندا: لە کۆتاییی توێژینەوەکەدا، دەبێت لیستێکی تەواو لە هەموو ئەو سەرچاوانە هەبێت کە بەکارت هێناون.
٣. چۆنیەتیی بەکارهێنانی سەرچاوەکان:
– سیستەمی ناو و ساڵ: ئەمە باوترین شێوازە. بۆ نموونە: (وریا عومەر ئەمین، ٢٠٢١)
– ژمارەی سەرچاوە: هەندێک جار ژمارە بەکار دەهێنرێت، وەک: [١]
– پەراوێزی ژێرەوە: لە هەندێک بواردا، زانیاریی تەواوی سەرچاوەکە لە ژێرەوەی لاپەڕەکە دەنووسرێت.
“توێژینەوەکان نیشانی دەدەن کە خوێندنەوەی بەردەوام کاریگەریی ئەرێنیی لەسەر فێربوونی زمان هەیە (سروە، ٢٠٢٠). هەروەها، بەپێی سیروان (٢٠٢٢)، ‘بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیا لە فێربوونی زماندا بووەتە هۆی زیادبوونی خێراییی فێربوون بە ڕێژەی ٣٠٪’.”
– هەمیشە دڵنیا بە لەوەی کە سەرچاوەکانت ڕاستەقینە و باوەڕپێکراون.
– هەرگیز سەرچاوەی خەیاڵی یان هەڵبەستراو بەکار مەهێنە.
– ئەگەر دڵنیا نیت لە دروستیی سەرچاوەیەک، باشترە بەکاری نەهێنیت.
– ماڵپەڕی ئینتەرنێت (تەنیا سەرچاوە باوەڕپێکراوەکان)
بەکارهێنانی دروستی سەرچاوەکان لە نووسینی ئەکادیمیدا گرنگییەکی زۆری هەیە. ئەمە نەک تەنها ڕێز لە کاری کەسانی تر دەگرێت، بەڵکوو متمانە و باوەڕپێکراوی بە نووسینەکەت دەبەخشێت.
بە بەراورد لەگەڵ زمانەکانی دیکەدا، لەزمانی کوردیدا بەرهەمی کەم لەسەر نووسینی شێوازی ئەکادیمی نووسراون. بەڵام لەو دەگمەن کتێبانەی کە لەو بارەوە نووسراون، دەکرێت ئاماژە بکەینە کتێبی: بنەماکانی نووسینی ئەکادیمی، فەرمان حەسەن، لە ویکیپیدیای کوردی دەتوانن چاوی لێ بکەن:
