گرنگیی ئامرازی دانەپاڵی “ی” لە زمانی کوردیدا
ئامرازی دانەپاڵی “ی” ڕۆڵێکی بنەڕەتی لە دروستکردنی واتا و پێکهاتەی ڕێزمانیی دروست لە زمانی کوردیدا دەگێڕێت. ئەم ئامرازە نەک تەنها پەیوەندیی نێوان وشەکان دیاری دەکات، بەڵکوو بۆ ڕوونکردنەوەی مەبەستی نووسەر و خۆپاراستن لە لێکدانەوەی هەڵە زۆر پێویستە.
لە زمانی پێوەر و ئەدەبیدا، بەکارهێنانی دروستی ئەم ئامرازە نیشانەی پابەندبوونە بە ڕێزمانی ستاندارد و پیشاندانی توانای زمانەوانییە. بۆ نموونە، جیاوازیی نێوان “سلێمانی جوان” (کەسێک بە ناوی سلێمان) و “سلێمانیی جوان” (شاری سلێمانی) تەنیا لە ڕێگەی ئەم ئامرازەوە دەردەکەوێت.
کەمتەرخەمی لە بەکارهێنانی ئەم ئامرازەدا دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچوونی واتا و کەمکردنەوەی کاریگەریی پەیامی نووسراو. هەر بۆیە، گرنگە نووسەران و خوێندکارانی زمانی کوردی بایەخێکی تایبەت بەم لایەنەی ڕێزمان بدەن و لە نووسینە فەرمی و ئەدەبییەکاندا بەوردی پەیڕەویی لێ بکەن.
بەم شێوەیە، ئامرازی دانەپاڵی “ی” وەک بەردی بناغەی ڕێزمانی کوردی، ڕۆڵێکی سەرەکی لە پاراستنی دروستی و ڕوونیی زمانەکەماندا دەگێڕێت.
کێشەی نەبوونی ئامرازی دانەپاڵ لە میدیا و ڕاگەیاندندا:
لە میدیای کوردیدا، بەتایبەت لە هەواڵ و ڕاپۆرتەکاندا، زۆرجار ئامرازی دانەپاڵ پشتگوێ دەخرێت. ئەمەش دەبێتە هۆی لاوازیی زمان و تێکچوونی واتا. بۆ نموونە:
– “بەڕێوەبەر قوتابخانە” (هەڵە) – “بەڕێوەبەری قوتابخانە” (دروست)
– “وەزیر پەروەردە” (هەڵە) – “وەزیری پەروەردە” (دروست)
نموونەی زیاتری گۆڕانی واتا:
١. “سویدی جوان” و “سویدیی جوان”:
– سویدی جوان = وڵاتی سوید کە جوانە
– سویدیی جوان = بۆ نموونە کچێکی جوانی سویدی
٢. “مامۆستای زانکۆ” و “مامۆستا زانکۆ”:
– مامۆستای زانکۆ = کەسێک کە لە زانکۆ وانە دەڵێتەوە
– مامۆستا زانکۆ = کەسێک ناوی زانکۆیە و مامۆستایە
٣. “هەولێری جوان” و “هەولێریی جوان”:
– هەولێری جوان = شارەکە کە ناوی هەولێرە جوانە
– هەولێریی جوان = کەسێکی هەولێری کە جوانە
گرنگیی ئامرازی دانەپاڵ لە نووسینی ئەکادیمیدا:
لە نووسینی ئەکادیمی و توێژینەوەدا، بەکارهێنانی دروستی ئامرازی دانەپاڵ:
– نیشانەی پسپۆڕی و شارەزایییە لە زماندا
– یارمەتیی خوێنەر دەدات بۆ تێگەیشتنی دروست
– متمانە بە نووسینەکە زیاد دەکات
– ڕێزگرتنە لە پێوەرە زمانەوانییەکان
کاریگەریی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان:
لە سەردەمی ئێستادا، بەکارهێنانی هەڵەی زمان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا کاریگەریی نەرێنی لەسەر زمانی ستاندارد دروست کردووە. بۆیە پێویستە:
– هۆشیاریی زمانەوانی بڵاو بکرێتەوە
– گرنگی بە فێرکردنی ڕێزمانی دروست بدرێت
– هانی نووسەران و ڕۆژنامەنووسان بدرێت بۆ بەکارهێنانی زمانی پێوەر
زۆر جار ئامرازی دانەپاڵ لە ڕووی ڕێزمانەوە گرێی ناویمان بۆ دروست دەکات هەر بۆیە گرێی ناوی یاسایەکی ڕەبەقی هەیە کە نابێت تێک بچێت:
یاسای گرێی ناوی:
ناو + ئامرازی دانەپاڵ + وشە
“بەکارهێنانی دروستی ئامرازی دانەپاڵی ‘ی’ تەنها پرسێکی ڕێزمانی نییە، بەڵکوو بەشێکی گرنگە لە پاراستنی کێیەتی (ناسنامە) و جوانیی زمانەکەمان.”
“ئێمە هەموومان بەرپرسین لە پاراستنی پاکی و دروستیی زمانەکەمان. با لە هەموو نووسین و پەیوەندییەکانماندا، تەنانەت لە کورتترین پەیامی مۆبایل و پۆستی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیشدا، گرنگی بە بەکارهێنانی دروستی ئامرازی دانەپاڵ بدەین. چونکە زمانی دروست، بیرکردنەوەی دروست بەرهەم دەهێنێت.”
٤٠ نموونەی ئامرازی دانەپاڵی “ی”
١. ساردیی هەوا (نەک ساردی هەوا)
٢. سەوزاییی دارستان (نەک سەوزایی دارستان)
٥. جوانیی سروشت (نەک جوانی سروشت)
٦. گەرمیی هاوین (نەک گەرمی هاوین)
٧. ڕووناکیی ڕۆژ (نەک ڕووناکی ڕۆژ)
٨. قوتابیی پۆل (نەک قوتابی پۆل)
١١. گەورەییی ماڵ (نەک گەورەیی ماڵ)
١٢. کوردیی ناوەندی (نەک کوردی ناوەندی)
١٣. شیرینیی ژیان (نەک شیرینی ژیان)
١٤. بەرزیی شاخ (نەک بەرزی شاخ)
١٦. سووریی گوڵ (نەک سووری گوڵ)
١٧. ئازاییی پێشمەرگە (نەک ئازایی پێشمەرگە)
١٨. تاریکیی شەو (نەک تاریکی شەو)
١٩. نزمیی دەنگ (نەک نزمی دەنگ)
٢٠. چالاکیی وەرزشی (نەک چالاکی وەرزشی)
٢١. ڕووناکاییی ئێوارە (نەک ڕووناکایی ئێوارە)
٢٢. کارامەییی مامۆستا (نەک کارامەیی مامۆستا)
٢٣. تواناییی قوتابی (نەک توانایی قوتابی)
٢٤. ئاواییی کوردستان (نەک ئاوایی کوردستان)
٢٥. زاناییی پیر (نەک زانایی پیر)
٢٦. بێدەنگیی شەو (نەک بێدەنگی شەو)
٢٧. پەککەوتەییی ئەندام (نەک پەککەوتەیی ئەندام)
٢٩. ناسکیی گوڵ (نەک ناسکی گوڵ)
٣٠. دووریی ڕێگا (نەک دووری ڕێگا)
٣١. گەرمیی هەوا (نەک گەرمی هەوا)
٣٢. پیرۆزیی نیشتمان (نەک پیرۆزی نیشتمان)
٣٣. گەشیی ڕوخسار (نەک گەشی ڕوخسار)
٣٤. قورساییی بار (نەک قورسایی بار)
٣٥. کۆییی ئازا (نەک کۆیی ئازا)
٣٦. پیسیی هەوا (نەک پیسی هەوا)
٣٧. خێراییی کات (نەک خێرایی کات)
٣٨. دڵنیاییی ژیان (نەک دڵنیایی ژیان)
٣٩. زیرەکیی منداڵ (نەک زیرەکی منداڵ)
٤٠. ئاسوودەییی خەڵک (نەک ئاسوودەیی خەڵک)
کاتێک وشەیەک بە (ی) کۆتاییی دێت و ئامرازی دانەپاڵیشی دەچێتە سەر، دەبێتە (یی)
کاتێک وشەیەک بە (یی) کۆتاییی دێت و ئامرازی دانەپاڵیشی دەچێتە سەر، دەبێتە (ییی)
ئەم یاسایە بۆ دروستکردنی واتای دروست و ڕوون زۆر گرنگە.