- خاڵ (.)
- جووتخاڵ (:)
- بۆر (،)
- خاڵبۆر (؛)
- نیشانهی پرس (؟)
- نیشانهی سهرسوڕمان (!)
- جووتەکهوانهی بچووک « »
- جووتهکهوانهی گهوره ( )
- هێڵ یان تهقهڵ (ـ)
- سێخاڵ (…)
- بۆشایی
- هێڵی لار (/)، (\) و پیتی (ر)
خاڵبەندی ئەو نیشانانەن کە لە پێوەندیی نووسراویدا خوێندنەوەی ڕستەکان بێهەڵە و ئاسان دەکەن، کورت و درێژی و شوێنی گت و وچان لە ڕستەدا دەستنیشان دەکەن. وا دەکەن کە ڕستەکان بە شێوەی پرسیاری، سەرسوڕمان یان دەربڕینێکی سادە هەست پێ بکرێن.
بەشێکی زۆری ڕێساکانی خاڵبەندی نێونەتەوەیین و یاساکانیان چونیەک و گشتگیرن. بەشێکیان لە ئەلفبێیەکەوە بۆ ئەلفبێیەکی تر، بواری بەکارهێنانیان دەگۆڕێت. نیشانەکانی خاڵبەندی دەق لە ڕووی سینتاکس و واتاوە دابەش دەکەن.
هەر دەقێک که خاڵبهندی تێیدا ڕهچاو نهکرابێت، دهبێته هۆی ئەوەی کە خوێنەر سەری لێ بشێوێت و لە نووسراوەکە بەهەڵە تێ بگات. چاو لەم ڕستەیە بکەن کە چۆن بە جێگۆڕکێی بۆر “،” بەتەواوەتی واتای ڕستەکە دەگۆڕێت:
هەر بۆیە زۆر گرنگە لە خاڵبەندیدا وردبین بین. لێرە هەوڵ دەدەین گرنگترین ئەرکەکانی نیشانەکانی خاڵبەندی بخەینە بەر چاو.
خاڵ (.)، لەم شوێنانەدا دادەنرێت:
١. بۆ کۆتاییپێهێنانی ئەو ڕستانەی کە وتە یان دەربڕینێک پێک دەهێنن، نموونە:
نهورۆز یهکهم مانگی کوردییه.
تێبینی: خاڵ پاش نیشانە جیاکەرەوەکانی تری وەک نیشانەی پرسیار و نیشانەی بانگکردن دانانرێت:
نامەکەت نووسی؟ (هەڵە: نامەکەت نووسی؟.)
نامەکە بنووسە! (هەڵە: نامەکە بنووسە!.)
٢. له دوای یهکهم یان یەکەم و دووهم پیتی ناوێک که پێش ناوهێنانی پاشناوهکهی بکهوێت، وهک:
٣. بۆ کورتکردنهوهی هەندێک نازناو و پیشە و ڕێکهوت، دوای یهکهم یان دووەم پیت دادهنرێت، وهک:
پ. عیزهدین مستهفا ڕهسووڵ (پرۆفیسۆر)
مادهکان ٧٠٠ ساڵ پ. ز. (پێش زایین) سهریان ههڵدا.
٤. لە کاتی کورتکردنەوەی هەندێک ناو کە لە چەند وشە پێک هاتوون:
ی. ن. ک. (یەکێتیی نووسەرانی کورد)
تێبینی: ئەگەر ئەو پیتانە کەوتنە کۆتاییی ڕستەوە ئیتر بۆ کۆتایی پێهێنانی ڕستەکە خاڵی تر دانانرێت:
واتە: ئەو بوو بە ئەندامی یەکێتیی نووسەرانی کورد.
٥. لەدوای سەردێڕی سەرەوەی دەقێک، تەنانەت ئەگەریش سەردێڕەکە ڕستەیەکی تەواو بێت، خاڵ دانانرێت. نموونە:
خۆر بەشێک لە گەلەستێرەیە
خۆر ئهستێرهیهكی گهوره و مهزنه، ٩ ههساره بە دەوری خۆردا دهسووڕێنهوه. یەک یان چەند مانگ به دهوری ههر كام لهم ههسارانەدا دەسووڕێنهوه. ئهمانه سهرجهم پێیان دهوترێت “كۆمهڵهی خۆری”.
“كۆمهڵهی خۆری” بهشێكی زۆر زۆر زۆر بچووكه له كۆمهڵێ ئهستێرهی تر كه پێیان دهوترێت “كاكێشان” یان “گهلهستێره”. له بۆشاییدا “گهلهستێره” زۆر ههن. وا دهخهمڵێنرێت كه پتر له ١٧٠ میلیارد “گهلهستێره” لە “بۆشاییی بینراو”دا ههبن.
بەڵام ئەگەر سەردێڕەکە بوو بە بەشێک لە دەقەکە ئەو کاتە لە کۆتاییی ڕستەکەدا خاڵ دادەنرێت:
خۆر بەشێک لە گەلەستێرەیە. خۆر ئهستێرهیهكی گهوره و مهزنه، ٩ ههساره بە دەوری خۆردا دهسووڕێنهوه. یەک یان چەند مانگ به دهوری ههر كام لهم ههسارانەدا دەسووڕێنهوه. ئهمانه سهرجهم پێیان دهوترێت “كۆمهڵهی خۆری”.
“كۆمهڵهی خۆری” بهشێكی زۆر زۆر زۆر بچووكه له كۆمهڵێ ئهستێرهی تر كه پێیان دهوترێت “كاكێشان” یان “گهلهستێره”. له بۆشاییدا “گهلهستێره” زۆر ههن. وا دهخهمڵێنرێت كه پتر له ١٧٠ میلیارد “گهلهستێره” لە “بۆشاییی بینراو”دا ههبن.
تێبینی: بەڵام ئەگەر سەردێڕەکە لە چەند ڕستە پێک هاتبێت، ئەوا لە کۆتاییی ڕستەکان خاڵ دادەنرێت بەڵام لە دواڕستەی سەردێڕدا خاڵ دانانرێت:
خۆر بەشێک لە کۆمەڵەی خۆرییە. کۆمەڵەی خۆری بەشێک لە کاکێشانە
خۆر ئهستێرهیهكی گهوره و مهزنه، ٩ ههساره (planet) بە دەوری خۆردا دهسووڕێنهوه. یەک یان چەند مانگ به دهوری ههر كام لهم ههسارانەدا دەسووڕێنهوه. ئهمانه سهرجهم پێیان دهوترێت “كۆمهڵهی خۆری” (Solar System).
“كۆمهڵهی خۆری” بهشێكی زۆر زۆر زۆر بچووكه له كۆمهڵێ ئهستێرهی تر كه پێیان دهوترێت “كاكێشان” یان “گهلهستێره” (Galaxy). له بۆشایی (space)دا “گهلهستێره” زۆر ههن. وا دهخهمڵێنرێت كه پتر له ١٧٠ میلیارد “گهلهستێره” لە “بۆشاییی بینراو”دا ههبن.
٦. ههندێک جاریش له جیاتیی نیشانهی سهرسوڕمان، له دوای ئهو ڕستانهدا دادهنرێ که داواکارییان تێدایه، وهکوو:
وهڵامهکانتان بهراورد بکهن.
٧. ئهوڕۆکه کاتێک له پرۆگرامێکی وەک (وۆرد Word)دا بتەوێت دێڕهکانت به ژماره دیاری بکهیت، خۆی خۆکار پاش
ژمارهکان خاڵ دادەنێت، وهک ئەو خاڵانەی کە دوای ژمارەکانی خوارەوەدا دانراون:
- مرۆڤ بۆی ههیه بیروڕای خۆی دەرببڕێت.
- کهس بۆی نییه بیروبۆچوونی کەسێکی تر بخاته ژێر پرسیارهوه.
- هەمووان لە کۆمەڵگادا مافی یەکسانیان هەیە.
سهرنج: “خاڵ” دەبێت بلکێنرێت به وشهکهی پێش خۆیەوە و لەگەڵ وشەی پاش خۆیدا بۆشاییی هەبێت.
نیشانەی خاڵ لە ناو کەوان یان لە دەرەوەی کەوان؟
هەر کاتێک نووسراوەیەک بکەوێتە ناو کەوانێکەوە، ئەگەر نووسراوەکە ڕستەیەکی تەواو بێت و کۆتاییی پێ هاتبێت ئەوە نیشانەی خاڵیش دەکەوێتە ناو کەوانەکەوە، ئەگینا دەکەوێتە دەرەوەی کەوانەکە.
٨. ڕێکەوت بە شێوەی جۆربەجۆر دەنووسرێت، پێوانەکەی ئەمەیە:
کۆماری کوردستان لە ڕێکەوتی ١٩٤٦/٠١/٢٢ لە شاری مەهاباد ڕاگەیەنرا.
جووتخاڵ کە “دووخاڵ”یشی پێ دەوترێت لهم شوێنانهدا دادهنرێت:
١. له پێش ئاخاوتنێکهوه که وهک خۆی بگێڕدرێتهوه، یان بگوترێت، وهک:
ئاسۆ وتی: «من خهڵکی کوردستانم.»
تێبینی: وەک دەبینن ئەم ڕستەیە کەوتووەتە ناو جووتەکەوان ” “ەوە، چونکە ڕستەکە سەربەخۆیە و کۆتاییی پێ هێنراوە، هەر لەبەر ئەوە نیشا