کاریگەریی سیاسەتی پەروەردە لەسەر پاراستن یان تواندنەوەی زمانی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان
زمانی دایک، نەک هەر ئامرازێکی پەیوەندی و گەیاندنە، بەڵکوو هەڵگری کولتوور، مێژوو، ناسنامە و شێوازی بیرکردنەوەی هەر نەتەوەیەکە. مافی خوێندن بە زمانی دایک یەکێکە لە مافە سەرەتایی و بنەڕەتییەکانی مرۆڤ، کە لەلایەن ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک یوونێسکۆوە جەختی لەسەر کراوەتەوە. خوێندن بە زمانی دایک، بناغەیەکی پتەو بۆ گەشەی هزری، دەروونی و کۆمەڵایەتیی منداڵ دادەڕێژێت و یارمەتیدەرە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی فێربوون و داهێنان. بەداخەوە، ئەم مافە سەرەتایییە بۆ منداڵانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، وێڕای بوونی هەندێک ئاماژەی نیوەناچڵ لە یاسادا، لە واقیعدا ڕووبەڕووی ئاستەنگ و پشتگوێخستنێکی سیستماتیک بووەتەوە.
دۆخی ئێستا: یاسا و واقیعێکی پڕ لە جیاوازی
لە بنەمای پازدەیەمی یاسای بنەڕەتیی کۆماری ئیسلامیی ئێراندا هاتووە: “…بەکارهێنانی زمانی خۆماڵی و قەومی لە چاپەمەنی و ڕاگەیاندنی گشتی و فێرکردنی ئەدەبیاتیان لە قوتابخانەکاندا لە تەنیشت زمانی فارسی ئازادە.” ئەم دەقە، هەرچەندە لە ڕواڵەتدا دان بە مافێکدا دەنێت، بەڵام چەندین کێشەی بنەڕەتیی تێدایە و لە کردەوەشدا زۆر بەکەمی یان هەر جێبەجێ نەکراوە. بەکارهێنانی دەستەواژەی “زمانی خۆماڵی و قەومی” خۆی لە خۆیدا نیشانەی کەمکردنەوە و بەهەند وەرنەگرتنی زمانی نەتەوەکانی غەیری فارسە، کە خاوەنی مێژوو و ئەدەبیاتێکی دەوڵەمەندن.
شیکاریی واقیع: ئاستەنگەکانی بەردەم خوێندن بە زمانی کوردی
١. نەبوونی قوتابخانەی کوردی یان کەمیی ژمارەیان: سەرەڕای ئەو “ئازادی”ـیەی لە یاساکەدا باسی لێوە کراوە، لە واقیعدا هیچ سیستمێکی پەروەردەیی فەرمی بە زمانی کوردی لە قوتابخانە حکوومییەکاندا بوونی نییە، یان ئەگەر هەشبێت زۆر سنووردار و ڕووکەشانەیە. منداڵی کورد ناچارە هەر لە سەرەتای تەمەنی خوێندنەوە ڕووبەڕووی زمانێکی نامۆ (فارسی) ببێتەوە، کە ئەمەش کاریگەریی نەرێنی لەسەر پرۆسەی فێربوونی دەکات.
٢. کێشەی پەروەردەکردنی مامۆستای پسپۆڕی زمانی کوردی: بۆ جێبەجێکردنی خوێندن بە زمانی دایک، پێویست بە بوونی مامۆستای پسپۆڕ و شارەزا هەیە. بەڵام هیچ بەرنامەیەکی فەرمی و گشتگیر بۆ پێگەیاندنی مامۆستای زمانی کوردی لە زانکۆ و ناوەندە پەروەردەیییەکاندا بەدی ناکرێت. ئەمەش وا دەکات ئەگەر ویستێکیش هەبێت بۆ “فێرکردنی ئەدەبیات”ـی کوردی، کەسانی پسپۆڕ و شیاو بۆ ئەم کارە کەم بن.
٣. ناوەڕۆکی کتێبە فارسییەکان و کولتووری کورد: کتێبەکانی خوێندن کە بە زمانی فارسین و لە هەموو ئێراندا یەکگرتوون، زۆربەی کات گرنگییەکی ئەوتۆ بە کولتوور، مێژوو و جوگرافیای ناوچە کوردنشینەکان نادەن، یان بە شێوەیەکی پەراوێزخراو و لاوەکی باسیان دەکەن. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی منداڵی کورد هەست بە نامۆیی بکات بەرانبەر بە ناوەڕۆکی خوێندن و دوور بکەوێتەوە لە ناسنامەی ڕەسەنی خۆی.
٤. “فێرکردنی ئەدەبیات” – چەمکێکی ناڕوون و سنووردار: ئەو بەشەی یاساکە کە باس لە “فێرکردنی ئەدەبیاتیان” دەکات، زۆر ناڕوون و لێکدانەوەهەڵگرە. ئایا مەبەست لێی تەنها چەند شیعر و چیرۆکێکی هەڵبژاردەیە؟ یان بەرنامەیەکی خوێندنی تۆکمەیە کە ڕێزمان، ڕێنووس، وێژە و مێژووی ئەدەبی کوردی بگرێتەوە؟ لە واقیعدا، ئەگەر شتێکیش کرابێت، زۆر ڕووکەشانە بووە و نەیتوانیوە ببێتە جێگرەوەی پێویستیی خوێندن بە زمانی دایک. هەروەها، ئەمە وانە زانستییەکانی وەک بیرکاری، فیزیا، کیمیا و هیتر ناگرێتەوە کە هەر دەبێت بە فارسی بخوێنرێن.
٥. کاریگەریی فێربوونی زۆرەملێی فارسی: کاتێک منداڵ لە ژینگەیەکی ماڵەوەدا بە کوردی قسە دەکات و لە پڕ لە قوتابخانەدا ڕووبەڕووی زمانی فارسی دەبێتەوە، تووشی شۆکێکی زمانەوانی و کولتووری دەبێت. ئەمە نەک هەر لەسەر توانای فێربوونی گشتی کاریگەری دادەنێت، بەڵکوو دەکرێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی متمانەبەخۆبوون و هەستکردن بە نامۆیی و دوورکەوتنەوە لە زمانی دایکیی خۆی، بەتایبەت کاتێک زمانی فارسی وەک زمانی “پێشکەوتن” و “فەرمی” نمایش دەکرێت.
٦. دەوری هەوڵە خۆبەخشییەکان و ئاستەنگەکانیان: لە زۆر ناوچە، کەسانی دڵسۆز و ڕێکخراوە مەدەنییەکان هەوڵیان داوە لە ڕێگەی کردنەوەی پۆلی نافەرمی و خوێندنگەی خۆبەخشەوە زمانی کوردی فێری منداڵان بکەن. بەڵام ئەم هەوڵانە زۆرجار ڕووبەڕووی ئاستەنگی یاسایی، ئیداری و دارایی دەبنەوە و ناتوانن ببنە جێگرەوەیەکی گشتگیر بۆ سیستمێکی پەروەردەییی فەرمی.
جیاوازیی قووڵی نێوان یاسا و واقیع
ئەو “ئازادی”ـیەی لە یاسادا ئاماژەی پێ کراوە، لەگەڵ ئەو واقیعە تاڵەی کە منداڵانی کورد تێیدا دەژین، جیاوازییەکی زۆر قووڵی هەیە. نەبوونی ئیرادەیەکی سیاسیی ڕاستەقینە بۆ جێبەجێکردنی تەنانەت ئەو مافە سنووردارەش، وای کردووە کە سیاسەتی پەروەردە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان زیاتر ئامرازێک بێت بۆ تواندنەوەی زمانی کوردی و سەپاندنی زمانی فارسی، وەک لەوەی ببێتە هۆی پاراستن و گەشەپێدانی.
ئەنجامگیری و پێویستیی گۆڕانکاری
سیاسەتی پەروەردەییی ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، بە شێوەیەکی سیستماتیک کار بۆ لاوازکردن و پەراوێزخستنی زمانی کوردی دەکات. ئەمەش نەک هەر پێشێلکارییەکی ئاشکرای مافە بنەڕەتییەکانی مرۆڤە، بەڵکوو زیانێکی گەورەش بە سامانێکی کولتووری و مرۆیی دەگەیەنێت. بۆ چارەسەرکردنی ئەم دۆخە، پێویستە:
دان بە مافی خوێندن بە زمانی دایک وەک مافێکی بنەڕەتی بنرێت، نەک وەک “ڕێپێدانێکی” سنووردار.
سیستمێکی پەروەردەییی فەرمی و گشتگیر بە زمانی کوردی لە هەموو قۆناغەکانی خوێندندا دابمەزرێت.
بەرنامەی تایبەت بۆ پێگەیاندنی مامۆستای پسپۆڕی زمانی کوردی و ئامادەکردنی کتێبی خوێندنی گونجاو دابنرێت.
پێداچوونەوە بە ناوەڕۆکی کتێبە فارسییەکاندا بکرێت بۆ ڕەچاوکردنی کولتوور و مێژووی کورد.
بێ گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی لە تێڕوانین و سیاسەتی دەوڵەت بەرانبەر بە زمانی نەتەوەکانی ئێران، بەتایبەتی زمانی کوردی، داهاتووی ئەم زمانە لە چوارچێوەی سیستمی پەروەردەی فەرمیدا، ڕووبەڕووی مەترسیی بەهەند دەبێتەوە. پاراستنی زمانی دایک، پاراستنی ناسنامە و داهاتووی نەتەوەیەکە.