سیستەمی دەنگدارەکان لە زمانی کوردیدا:
زمانی کوردی، بە ئەلفبێ و ڕێنووسی تایبەت بە خۆی، خاوەنی تایبەتمەندیی گرنگە کە لە زمانە دراوسێکانی وەک عەرەبی و فارسی جیای دەکاتەوە. یەکێک لەو تایبەتمەندییە گرنگانە شێوازی نووسینی دەنگدارەکان (vowels)ە کە لە زمانی عەرەبیدا بە “حەرەکات” یان “ئیعراب” ناسراون. لەم وتارەدا، ئێمە لەم تایبەتمەندییە و کاریگەرییەکانی لەسەر خوێندنەوە، فێربوون و تەکنۆلۆژیای زمان، قووڵ دەبینەوە.
سیستەمی دەنگدارەکان لە کوردیدا
لە زمانی کوردیدا، دەنگدارەکان بە شێوەی پیتی سەربەخۆ دەنووسرێن، نەک وەک نیشانە لەسەر یان لەژێر پیتەکان. ئەمە جیاوازییەکی گرنگە لەگەڵ زمانەکانی وەک عەرەبی و فارسی. بۆ نموونە:
- فەتحە (ـَ) لە کوردیدا بە پیتی “ە” دەنووسرێت
- زەممە (ـُ) لە کوردیدا بە پیتی “و” دەنووسرێت
- کەسرە (ـِ) لە کوردیدا بە پیتی “ی” دەنووسرێت
بە نووسینی دەنگدارەکان وەک پیتی سەربەخۆ، وشەکان لە کوردیدا ڕوونتر و دیارترن. بۆ نموونە، وشەی “محرم” لە عەرەبی دەکرێت بە دوو شێوە بخوێنرێتەوە (موحەڕەم یان مەحرەم)، بەڵام لە کوردیدا ئەم دوو وشەیە بەجیا دەنووسرێن: “موحەڕەم” و “مەحرەم”. ئەمە یارمەتیی خوێنەر دەدات کە بەئاسانی و بێ دوودڵی وشەکان بخوێنێتەوە.
ئەم سیستەمە ڕەوت (پرۆسە)ی فێربوونی زمانی کوردی بۆ قوتابیان و فێرخوازانی بیانی ئاسانتر دەکات. لە کاتێکدا کە لە زمانی عەرەبی و فارسیدا، فێرخوازان دەبێت فێری خوێندنەوەی وشەکان بن بەبێ بوونی دەنگدارەکان، لە کوردیدا هەموو دەنگەکان بەڕوونی نووسراون.
٣. کاریگەری لەسەر تەکنۆلۆژیای زمان
یەکێک لە گرنگترین کاریگەرییەکانی ئەم سیستەمە لە بواری تەکنۆلۆژیای زماندا دەردەکەوێت:
أ. خوێندنەوەی دەقی خۆکار (OCR)
سیستەمەکانی خوێندنەوەی دەقی خۆکار (Optical Character Recognition) بۆ زمانی کوردی ئاسانتر کار دەکەن، چونکە پێویست ناکات مەزەندەی دەنگدارەکان بکەن. ئەمە ڕێژەی هەڵەی ئەم سیستەمانە کەم دەکاتەوە.
ب. دەق بۆ ئاخاوتن (Text-to-Speech)
سیستەمەکانی گۆڕینی دەق بۆ ئاخاوتن لە زمانی کوردیدا زۆر وردتر و سروشتیتر کار دەکەن، چونکە هەموو زانیارییە دەنگییەکان لە دەقەکەدا بەردەستن. ئەمە بە بەراورد لەگەڵ زمانی عەرەبی یان فارسی، کە تێیاندا سیستەمەکە دەبێت هەوڵ بدات دەنگدارە نەنووسراوەکان مەزەندە بکات، زۆر باشترە.
سیستەمەکانی وەرگێڕانی خۆکار دەتوانن بە وردیی زیاترەوە لەگەڵ دەقی کوردی مامەڵە بکەن، چونکە هیچ ناڕوونییەک لە دەنگی وشەکاندا نییە. ئەمە یارمەتیی باشترکردنی چۆنێتی (کوالێتی)ی وەرگێڕان دەدات.
سیستەمی نووسینی دەنگدارەکان لە زمانی کوردیدا نەک تەنها خوێندنەوە و تێگەیشتن ئاسانتر دەکات، بەڵکوو لەسەر پەرەپێدانی تەکنۆلۆژیای زمان بۆ کوردی، کاریگەرییەکی ئەرێنیی گەورەشی هەیە. ئەم تایبەتمەندییە زمانی کوردی دەکاتە زمانێکی گونجاو بۆ سەردەمی دیجیتاڵ و بۆ پاراستن و گەشەپێدانی زمانەکە لە داهاتوودا دەرفەتی زیاتر دەڕەخسێنێت.