وەرگێڕان یەکێک لە کارە هەرە سەخت و ئەستەمەکانە، چونکوو پێویستی بە لێزانی، کارامەیی و وردبینییە. ئەم کارە هێندە ئاڵۆز و هەستیارە کە ئیتالیایییەکان لە کۆنەوە وتوویانە: “ترادووتۆرێ ـ ترادیتۆرێ” (traduttore-traditore) واتە: (وەرگێڕ خایینە). دیارە ئەمە لەبەر گرنگیی ئەرکەکە وتراوە، چونکوو هەستیاریی ئەوە کاتێک دەردەکەوێت کە بە کردەوە دەست بکەیت بە وەرگێڕان لە دۆخە جۆربەجۆرەکاندا.
وەرگێڕان دوو جۆری سەرەکیی هەیە: زاری و نووسراوی کە (زارەکی = شفاهی) و (نووسەکی = کتبی)شی پێ دەوترێت. زاری خۆی دابەش دەبێتە سەر چەند شێوازێک و بە ئەستەمترین شێوازی وەرگێڕان هەژمار دەکرێت. لە ئورووپا زۆر بایەخ بە وەرگێڕانی زاری دەدرێت و ڕێسا و یاسای زۆر تایبەتی بۆ دانراوە. هیوادارین لە وتارێکی تایبەتیی تردا بتوانین لەو یاسا و ڕێسایانە بدوێین.
لەم وتارەدا، بەگشتی هەوڵ دەدەین ئاماژە بکەینە هەندێک خاڵی گشتی بۆ وەرگێڕانێکی باش.
زمانی سەرچاوە یان زمانی مەبەست؟
وەرگێڕ هەمیشە لە شەڕێکی دەستەویەخەدایە کە ئاخۆ تا چ رادەیەک با بداتەوە بە لای “زمانی سەرچاوە” یان “زمانی مەبەست”دا.
* باشترین وەرگێڕان ئەوەیە کە هیچ وشە و مەبەستێکی زمانی سەرچاوە لەبیر نەکرێت و نەقرتێنرێت، بەڵام هاوکات لە وەرگێڕاندا ڕێزمان و پێکهاتەی زمانی مەبەست لەبەر چاو بگیرێت.
* باشترین وەرگێڕان ئەوەیە کە وەرگێڕانێکی ئازاد نەبێت چونکوو لە وەرگێڕانی ئازاددا مەبەستی نووسەری زمانی سەرچاوە دەشێوێنرێت و وەرگێڕ وشەی خۆی تێکەڵ دەکات، بەڵکوو وەرگێڕانی ڕستە بە ڕستە بکرێت و مەبەستی ڕستەکە وەربگێڕدرێتەوە.
لە ڕستەدا نابێت کەڵک لە وەرگێڕانی وشە بە وشە وەربگیرێت، چونکە پێکهاتەی زمانەکان جیاوازن و شوێنی وشەکان، پێشبەند و پاشبەند، کار و بکەر و بەرکار و هتد لە ڕستەدا لە زمانێکەوە بۆ زمانێکی تر جیاوازە.
چەند ڕێنوێنییەک بۆ وەرگێڕانێکی سەرکەوتووتر:
١. هەوڵ بدە بۆ زمانێک وەرگێڕان بکەیت کە لە منداڵییەوە پێی ئاشنا بوویت و خووت پێ گرتووە و لەگەڵی گەورە بوویت، چونکە زۆر وردەکاری هەن کە مرۆڤ هەرگیز بە گەوررەیی پێی ئاشنا نابێت، بەتایبەت ئەگەر تەنیا لەڕێی کتێبخوێندنەوەوە فێری زمانێکی نوێ بووبێت و هەرگیز بە شێوەی زارەکی لەگەڵ ئاخافتەری زمانە نوێیەکە نەدوابێت.
٢. ئەگەر وەرگێڕانت بۆ زمانێکی بیانی کرد و هەرچەند شارەزاییشت لەو زمانەدا هەبێت، پێشنیارت پێ دەکەین بەبێ ئەملا و ئەولا، وەرگێڕانەکەت پێش لە بڵاوبوونەوە بدەیتە کەسێکی شارەزا کە بەو زمانە فرچکی گرتووە و پێی گەورە بووە، تا پێداچوونەوەیەک لەسەر وەرگێڕانەکەت بکات.
لەسەر هەموو تابلۆکانی ناو شاری هەولێر کورتەی (.Str) بۆ کورتەی (street) بەکار هێنراوە، بەڵام لە ئینگلیزیدا (St) بەکار دەهێنرێت، وەک: (شەقامی کامبریج Cambridge St). کەوا بێت ئەو تابلۆیەش دەبێت بنووسرێت: (Kurdistan St).
زۆر گرنگە لە وەرگێڕان و نووسینی زمانی بێگانەدا وردبین بین.
* جاری وایە کەسێک زمانێک دەزانێت و هەر لەبەر ئەوە هەوڵ دەدات دەست بکات بە وەرگێڕان بۆ ئەو زمانە یان بەپێچەوانەکەی، بەڵام جاری وایە دوو وشە کە ڕواڵەتیان وەکوو یەکن بەڵام واتایان جیاوازە زۆر جار دەتوانن کێشەساز بن، بۆ نموونە وشەی (انقلاب) و (کودتا):
لە فارسیدا (انقلاب = revolution).
لە عەرەبیدا (الثورة = revolution).
واتە ئەوەی لە فارسیدا پێی دەڵێن (انقلاب)، عەرەب پێی دەڵێت (الثورة) و ئەوەی فارس پێی دەڵێت (کودتا) عەرەب پێی دەڵێت (انقلاب).
کەوا بێت بێگومان تێگەیشتنی کوردێکی ڕۆژهەڵاتی و باشووری لەو بارەدا جیاوازە، لە وەرگێڕاندا دەبێت وەرگێڕ فریوی وشەکە نەخوات، بەڵکوو دەبێت دڵنیا بێت بزانێت باش لە مەبەستەکە تێ گەیشتووە یان نە.
دەیان وشەی وا هەن کە لە دوو زماندا بەکار دەهێنرێن بەڕواڵەت لە یەک دەچن بەڵام واتای جیاوازیان هەیە بۆ نموونە وشەی (ماما، منزل، دریا، محصل، سرباز، ریزش و …) لە هەر دوو زمانی فارسی و دەریدا هەن، واتایان جیاوازە تەنیا شێوەیان لە یەک دەچێت و واتایان تەواو دوورە لە یەکتر (ماما = دایی، منزل = طبقە، دریا = رود، محصل = دانشجو، سرباز = دلیر، ریزش = سرماخوردگی).
* وشەی “قۆز” لە باشوور واتە جوان، جوانخاس، بۆ پیاو بەکار دەهێنرێت، بەڵام هەمان وشەی “قۆز” لە ڕۆژهەڵات بە کەسێک دەوترێت کە لەخۆبایی و فیسزل بێت.
* وتەی “غەڵەتی کرد.” لە باشووردا واتە “هەڵەی کرد.“، بەڵام لە ڕۆژهەڵاتدا ئەو وتەیە زۆر قورسە و جۆرێکە لە جنێودان و نابێت بە کەسێک بڵێیت “غەڵەتت کرد.”
* وشەی “لاق” لە ناوچەی مووکریاندا واتە “پێ، قاچ” و دەکرێت بۆ مرۆڤ بەکار بهێنرێت، بەڵام لەلای خوارووی کوردستاندا وشەی “لاق” تەنیا بۆ ئاژەڵ بەکار دەهێنرێت و قەت ناکرێت بە مرۆڤێ بڵێیت “لاقت چۆنە؟”، چونکوو ئەگەر ئەوە بە کەسێک بڵێیت وەکوو ئەوەیە ئەو کەسە بە ئاژەڵ بناسیت.
* وشەی “ئەرێ” لە ڕۆژهەڵات زۆر ئاسایییە و هەموو کەسێک بەکاری دەهێنێت کەچی لە زۆر ناوچەی باشوور وەکوو سلێمانی ئەوە وشەیەکی نامۆیە و خەڵک ئەوە بەکار ناهێنت و لە باتیی ئەوە دەڵێت: “بەڵێ، ئا”.
وشەی “کرمانج” لە هەندێک ناوچەی بەرتەسکی کوردستان بۆ کەسێک بەکار دەهێنرێت کە بە “لادێیی، نەخوێندەوار” هەژمار بکرێت، کەچی لە کوردستانی گەورەدا “کرمانج” ئاماژەیە بە بەشێکی گەورەی کورد و ڕێزی تایبەتیی خۆی هەیە.
* وشەی “خاڵ” لە هەندێک ناوچەی کوردنشیندا واتە “برای دایک، خاڵۆ”، کەچی لە هەندێک شوێنی تردا واتە: “نیشانە، نوختە”.
* وشەی “لووس” لە هەندێ ناوچەی کوردنشیندا واتە: “ساف، بێگەرد”، کەچی هەمان وشە لە ناوچەی تری کوردەواری بەکار ناچێت و زیاتر وەبیرخەرەوەی وشەی فارسیی “لوس”ە واتە: “بێتام، کەسێ کە خۆی سووک دەکات”.
* وشەی “کەرەنتوو” کە ئامێرێکی درەوکردنی سادەیە، لە ناوچەی مووکریاندا بەکار ناهێنرێت و خەڵک هەر ئەو وشەیە ناناسن و لە باتیی ئەوە وشە تورکییەکەی بۆ بەکار دەهێنن: “مەڵەغان”
* دەستەواژەی “لە دەورت گەڕێم.” لە ناوچەیەکی تردا پێی دەوترێت: “بە قوربانت بم”.