وهرگێڕان واته وهرگهڕاندنی دهقێك یان وتهیهك له زمانی دهستپێكهوه بۆ زمانی مهبهست به جۆرێ كه كاریگهریی زمانی دهستپێك له خوێنهر یان بیسهری زمانی دهستپێك بگوێزرێتهوه بۆ خوێنهر یان بیسهری زمانی مهبهست.
لهڕاستیدا وهرگێڕان دهبێ بهبێ بچووكترین خستنهسهر یان لابردنێك بێت، بهڵام ئهوه تهنها لایهنی هزرییه، چونكوو پێكهاتهی زمانهكان پێكهوه جیاوازییان ههیه و وهرگێڕ ناچار دهبێ دهستكاری بكا له وهرگێڕانهكاندا.
زمانی سەرچاوە یان زمانی مەبەست؟
ئاخۆ وهرگێڕان دهبێ له زمانی دهستپێكهوه نزیك بێت یان له زمانی مهبهست؟ ئایا نووسهر گرنگه یان گوێگر و خوێنهر؟ ئایا ئهمیندارێتی گرنگه یان خۆماڵیكردنی نووسینهكان؟ ئایا چ دهقێك زیاترین دهستتێورهدانی تیا بكرێ؟ و كۆمهڵێ پرسیاری تر…
بۆ لێوردبوونهوه و تاووتوێكردنی ههموو ئهو كێشانه زانستی (وەرگێڕانزانی translatology) بهدی هاتووه.
له وڵاته پێشكهوتووهكاندا زۆر بایهخ به وهرگێڕان دهدرێ و سهدان كۆڕ وكۆمهڵ و كۆبوونهوهی لهسهر دهگیرێ و گۆڤار و پهرتووك و بهرنامه و نامیلكه و وتار و بابهتی لهسهر بڵاو دهكرێتهوه.
كارێ كه وهرگێڕ دهیكا له كاری نووسهرێ كهمتر نییه و ئهركێكی زۆر گرنگ بهڕێوه دهبات.
وهرگێڕان دهبێته هۆی ئاشنابوون لهگهڵ جیهانی دهرهوه و هاوكات كۆمهڵێ وشه و زاراوهی نوێ دێته ناو زمانهكهوه.
وهرگێڕان زانستێكی سهربهخۆ و خاوهن یاسا و ڕێسای تایبهتمهندی خۆیهتی. له یهکهم ههنگاودا دهتوانین دابهشی كهینه سهر دوو جۆر:
1. (وهرگێڕانی زاری interpretation) كه دوو جۆری سهرهكیی ههیه:
2. (وهرگێڕانی نووسراوی translation) كه چهند جۆری ههیه:
(وهرگێڕانی زاری interpretation)
وهك له ناوهكهیهوه دیاره وهرگێڕانی زاری وهرگێڕانێكه كه به شێوهی زیندوو و به پهله دهكرێت. هاوكات كه وتهر قسه دهكات وهرگێڕهكه دهبێ وتهكان وهرگێڕێتهوه. بهپێچهوانهی وهرگێڕانی نووسراوی، له وهرگێڕانی زاریدا كات كهمه، ههموو شتهكان بهخێرایی دهچنه پێشهوه و بهكارهێنانی ئامێره یارمهتیدهرهكان وهكوو فهرههنگنامه ئهستهمه.
بهسته بهوهی كه له چ زمانێكهوه وهرگێڕان دهكرێت، شێوهی وهرگێڕانهكه دابهش دهكرێ بهسهر:
بۆ ڕوونكردنهوه سهیری پێكهاتهی ڕێزمانیی زمانی ئینگلیزی بكهن:
كه لێرهدا (S = بكهر)، (V = كار) و (O = بهركار)ه.
دهبینین كه زمانی ئینگلیزی ڕیزبوونی بنهماییی (SVO) ی ههیه، واته له پێشدا بكهر، پاشان، كار و دوایی بهركار دهنووسرێت.
له زمانی كوردیدا ڕیزبوونی بنهمایی وهكوو زمانی ئینگلیزی نییه و بهڵكوو بهشێوهی (SOV)ه واته لهپێشدا بكهر، پاشان بهركار و دوایی كار دێت:
زمانی فارسیش ڕیزبوونی بنهماییهكهی وهكوو زمانی كوردی واته (SOV)ه.
ئێسته ئهگهر وهرگێڕێك بێت و بییهوێ بهشێوهی زاری و خێرا له زمانی ئینگلیزییهوه وتهیهك بكاته كوردی، بۆ ئهوهی ڕستهیهكی تهواو بداته دهستهوه دهبێ بوهستێ تا قسهبێژهكه ڕستهكهی تهواو بكا كه زۆرجار پتر له ڕستهیهكه و دهبێ له مهبهستهكه بهتهواوی تێ بگا، ئینجا دهست بكاته وهرگێڕان. واته ئهو كاته بهشێوهی ناهاوكات وهرگێڕان دهكات و پاش وهستانێكی قسهبێژهكه وهرگێڕانهكهی تهواو دهكات.
بهڵام ئهگهر بێت و له زمانی فارسییهوه وهری بگێڕێ دهتوانێ هاوكات وهرگێڕان بكات، چونكوو ڕیزبوونی دوو زمانی فارسی و كوردی لهسهر یهك شێوه ڕیزبوونه و پێویست ناكات چاوهڕوان بێت تا له تهواوی مهبهستهكه تێ بگات، تهنها به تۆزێ جیاوازیی كات وهرگێڕانهكهی تهواو دهكات.
بهمجۆره دهبینین ئهگهر پێكهاتهی ڕیزبوونی زمانی دهستپێك و زمانی مهبهست وهكوو یهك بن، وهرگێڕانی زارییهكه بهشێوهی (وهرگێڕانی هاوكات) دهكرێت.
بهڵام ئهگهر پێكهاتهی ڕیزبوونی زمانی دهستپێك و زمانی مهبهست وهكوو یهك نهبن، وهرگێڕانی زارییهكه بهشێوهی (وهرگێڕانی ناهاوكات) دهكرێت.
وەرگێڕانی زاری یان ڕاستەوخۆ یەکێک لە سەختترین شێوازەکانی وەرگێڕانە، چونکوو وەرگێڕ دەبێ بێ گتکردن و وەستان، خێرا خێرا بۆ هەر دوو زمانەکە وەرگێڕان بکات. بۆ ئەم کارە وەرگێڕەکە پێویستە شارەزاییی باشی لە هەر دوو زمانەکە هەبێت و هەروەها شارەزاییی باشیشی لە بابەتەکە هەبێت کە وەرگێڕانی لێ/ بۆ دەکات. بوارەکان و پسپۆڕییەکان زۆر سنووردارن و کەسێ کە لە بوارێکی گشتیدا وەرگێڕان دەکات ڕەنگە نەتوانێ لە دادگایەک یان لە نەخۆشخانەیەک وەرگێڕان بکات، چونکوو بۆ نموونە ئەو دوو شوێنە کۆمەڵێک چەمک و وشە و دەستەواژەی تایبەت بە بواری خۆیان هەیە کە ئەگەر کەسێک لەوانە شارەزاییی نەبێ، ڕەنگە ئەو وشانەی هەر بەر گوێ نەکەوتبێت، بۆیە گرنگە لە پێشدا لە بوارەکەدا شارەزاییی هەبووبێ.
جاری وایە لە زمانێکدا ڕەنگە زاراوەیەک یان چەمکێک بۆ مەبەستێکی تایبەتی بوونی هەبێت، بەڵام بەرانبەرەکەی لە زمانێکی تردا هەر نەبێت، بۆیە گرنگە وەرگێڕ چێژی “زاراوەسازی و وشەسازی“ی هەبێت تا بتوانێ لە کاتی پێویستدا وشەیەک یان زاراوەیەک یان چەمکێک بەرانبەر بەوەی لە زمانی سەرچاوەدا هەیە دابنێت، کە بتوانێ بۆ خێراییی کارەکەی لە وەرگێڕانەکەیدا بەکاری بهێنێ و وشەداهێنراوەکەش نابێ هێندە لای گوێگری زمانی مەبەست نامۆ بێت کە بحەپەسێت.
بۆ نموونە لە دەزگای کۆچبەریی سویددا، کۆمەڵێ چەمک و زاراوەی تایبەت بە کۆچبەری بەکار دەچن کە ڕەنگە لە کوردستان یان تەنانەت لە ئێران و ئێراقیشدا بەرانبەرەکەیان بوونیان نەبێت، وەرگێڕ دەبێ هێندە بەتوان و بەسەلیقە بێت کە چەمکی پڕبەپێستیان بۆ بدۆزێتەوە. جاری واشە لە وشە داهێنراوەکە کەس تێ ناگات، چونکوو بوارەکە هێندە تایبەتە ڕەنگە لە زمانی سەرچاوەشدا