ڕێزمانی کوردی
ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
- پیت
- بڕگە
- وشە (وشەی سادە و ناسادە)
- ڕستە
- چاوگ
- کار (فعل)
- ناو
- ناوی تاک – ناوی کۆ
- ناوی ناسراو – ناوی نەناسراو
- جێناو (ضمير)
- هاوەڵناو
- هاوەڵکار
- پێشبەند (پریپۆزیشن) / Prepositions
- بنچینەکانی ڕستە (بکەر و کار)
- بنچینەکانی ڕستە (نیهاد و گوزارە)
- کاری ناتەواو
- جۆرەکانی ڕستە لە ڕووی دەربڕینەوە
- تەواوکەر
- کاری ڕابردوو و دەمەکانی کاری ڕابردوو
- کاری ڕانەبردوو و ڕەگی کار
- کاری داخوازی
- کاری تێپەڕ و تێنەپەڕ/ بەرکار
- جێناوی لکاو
- جێناوی لکاو: کۆمەڵەی ١
- جێناوی لکاو: کۆمەڵەی ٢
- جێناوی لکاو: کۆمەڵەی ٣
- جێناوی لکاو: کۆمەڵەی ٤
- کاری بکەردیار و بکەرنادیار
- ناو لەڕووی ڕەگەز یان زایەندەوە
- دەمەکان و ڕێژەکانی کار
- درێژەی هەیە
ئەو دەنگانەیە که له زار دێنە دەرەوە گوتنیان لێ پێک دێت و بچووکترین دانەی نووسینە لە زماندا و لەوە زیاتر ناتوانرێت ورد بکرێتەوە.
🟡 پیتی بزوێن: (ا، ە، ی، ێ، و، وو، ۆ)
🟡 پیتی نەبزوێن: (ئـ، ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ، د، ر، ڕ، ز، ژ، س، ش، ع، غ، ف، ڤ، ق، ک، گ، ل، ڵ، م، ن، هـ، ((و، ی))
✅ (و) لەگەڵ (ی) هەم دەبنە بزوێن و هەم دەبنە نەبزوێن.
✅ بزوێنکی زۆر کورت هەیە کە بەو پیتانە وێنەی بۆ دانەنراوە بەڵام بە پیتی لاتینی نیشانەی (i) بۆ دانراوە وەک لە وشەی (birdin) یان (jin).
✅ پیتە بزوێنی (و – ی) لە ناو وشەدا هەندێک جار دەبنە پیتی نەبزوێن و هەندێک جاریش دەبنە بزوێن، ئینجا بۆ جیاکردنەوەی پیتی (و – ی)ی نەبزوێن لە پیتی (و – ی)ی بزوێن پێویستە ڕەچاوی ئەم خاڵانەی خوارەوە بکەین:
– پیتی (و – ی) کەوتە نێوان دوو پیتی نەبزوێن ئەوا ئەم (و – ی)یە دەبنە پیتی بزوێن، وەک: (کــورد، شــیــر) لێرەدا بزوێنن.
– هەرکاتێک لە پێش یان لە پاش پیتی (و – ی) پیتێکی بزوێن هەبێت، ئەوا بێگومان ئەم (و – ی)یە دەبن بە پیتی نەبزوێن، وەک: (داو، وار، دیــار، دایــک).
✅ هیچ کات دوو پیتی بزوێن لە زمانی کوردی بە دوای یەک نایەن، واتە: (بە تەنیشت یەکەوە نابن) وەک: [سێو، پیاو، یانە، یاری].
☑️ پیتی بزوێن: ئەو پیتانەن، کە دەنگدارن و یارمەتیی پیتە نەبزوێنەکان دەدەن لەکاتی دەربڕینیاندا.
☑️ پیتی نەبزوێن: ئەو پیتانەن، کە بەبێ یارمەتیی پیتی بزوێن، دەنگەکانیان بەئاسانی لە دەمەوە نایەتە دەرەوە.
ئەگەر سەرنج بدەینە وشەکانی سەرەوە دەبینین وشەی (کورد) تەنها لە یەک بڕگە پێک هاتووە چونکە به یەکجار دەگوترێت،
وشەی (کوردستان) لە سێ بڕگە پێک هاتووە، (کور، دس، تان) چوونکە به سێ جار لە زار دێتە دەرەوە و هەروەها وشەکانی دیکەش لە بڕگە پێک هاتوون.
بڕگە چییە؟ ئەو پارچە وشەیە، کە بە یەکجار لە زار دێتە دەرەوە، یان بەو چەند پیتانەی کە بە یەک هەناسە لە دەم/ زار دێنە دەرێ دەگوترێ و تەنیا پیتێکی دەنگداری تێدایە و هەمیشە ئەم پیتە دووەم پیتی بڕگەیە.
- كاوه چوو بۆ سلێمانی.
- کورد بۆ ئازادی تێ دەكۆشێت.
- منداڵەکە نووست.
- گوێزى هەورامان بە دست دەشكێت.
- باڵنده بە باڵێک نافڕێت.
ڕستەی یەکەم (كاوه چوو بۆ سلێمانی) له بێژەی (کاوه، چوو، بۆ، سلێمانی) پێک هاتووه، به هەر یەکێک لەم بێژانه، که ڕستەکەی لێ پێک هاتووه دەگوترێت (وشه). هەروەها ڕستەکانی دیکەی لای سەرەوه بەم جۆره لێک دەدرێنەوه.
وشه: 👈 بێژەیەکه ڕستەی لێ پێک دێت، وەک: کاوه، کورد، منداڵەکه، بۆ، گوێز، هەورامان، چوو، باڵندە.
🟡 جۆرەکانی وشە لەڕووی داڕشتنەوە:
وشەی سادە: خامە، چالاک، نەوت، سەفین، چیا، بەرز، بۆن.
وشەی ناسادە: پیرەمێرد، نەورۆز، کرێکار، دەرهێنان، پیرەمەگروون، نازدار
ئەگەر بڕوانینە وشەکانی لای سەرەوە دەبینین، لە کۆمەڵەی 1 و کۆمەڵەی 2 پێک هاتوون.
خامە: وشەیەکی سادەیە، چونکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
چالاک: وشەیەکی سادەیە چونکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
نەوت: وشەیەکی سادەیە چونکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
سەفین: وشەیەکی سادەیە چونکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
چیا: وشەیەکی سادەیە چونکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
بەرز: وشەیەکی سادەیە چونکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
بۆن: وشەیەکی سادەیە چونکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
پیرەمێرد: وشەیەکی ناسادەیە/ سێ بێژەیە (پیر + ە + مێرد).
نەورۆز: وشەیەکی ناسادەیە/ دوو بێژەیە (نەو + رۆز).
کرێکار: وشەیەکی ناسادەیە/ دوو بێژەیە (کرێ + کار).
دەرهێنان: وشەیەکی ناسادەیە/ دوو بێژەیە (دەر + هێنان).
پیرەمەگروون: وشەیەکی ناسادەیە/ سێ بێژەیە (پیر + ە + مەگروون).
نازدار: وشەیەکی ناسادەیە/ دوو بێژەیە: (ناز + دار).
وشە لەڕووی داڕشتنەوە دوو جۆرە:
1) وشەی سادە: وشەیەکە لە یەک بێژە پێک هاتووە.
وەک: وشەی (خامە، چالاک، نەوت، چیا، بەرز، بۆن)
2) وشەی ناسادە: وشەیەکە لە بێژەیەک زیاتر پێک هاتووە، وەک: وشەی (پیرەمێرد، نەورۆز، کرێکار، دەرهێنان، پیرەمەگروون، نازدار)
ئەگەر سەرنج بدەينه ئەو گوتنانەی لای سەرەوه دەبينين هەر یەکەیان
واتایەکی تەواوى خۆی هەيه و له كۆمەڵە وشەیەک پێک هاتووه، وەک: ئاخاوتنی (ئیدریس هات) کە لە وشەی (ئیدریس) و له وشەی (هات) پێک هاتووه، هەردووكیان پێکەوه واتایەکی تەواویان به دەستەوه داوه، هەروەها ئاخاوتنەکانی
دیکەش بەم شيوەيه لێک دەدرێنەوه، بۆيه پێيان دەگوترێت ڕسته.
ڕسته 👈 چەند وشەیەکه پێکەوه واتایەکی تەواو دەبەخشێت و له کۆتاییدا بەپێی مەبەست هێمای بۆ دادەنرێت.
🟢 پێناسەی چاوگ/ سەرچاوە یان ژێدەر (مصدر):
✔️ وشەیەکە ڕوودانێک نیشان دەدات بەڵام نەخراوەتە پاڵ کەسێک یان شتێک.
✔️ کاتی ڕوودانیشی دیار نییە.
✔️ گەردان نەکراوە.
✔️ سەرچاوەیە بۆ دروستکردنی دەمەکانی کار (ڕابردوو، ڕانەبردوو و داخوازی).
✔️ لە ڕستەدا وەکوو ناو بەکار دێت و هەموو تایبەتییەکانی ناو وەردەگرێت و ئەرکەکانی ناویش دەبینێت.
🔴 چەند نموونە چاوگ: 👈🏿 (بردن، خواردن، سەرکەوتن، هەڵفڕین، سووتان، بڕین، کڕین، سەرهەڵبڕین، خوێندنەوە، خولانەوە…)
🟣 ڕاڤـــــــەی زیاتری چاوگ:
✔️ مەبەست چییە کە دەڵێین: ڕوودانێک نیشان دەدات؟ 👈🏿 بۆ نم